Danh mục: Giáo Dục

Tư duy phản biện đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển trí tuệ và khả năng giải quyết vấn đề của trẻ. Những nghiên cứu gần đây cho thấy, việc dạy trẻ tranh biện và lập luận logic không chỉ giúp cải thiện IQ mà còn rèn luyện khả năng suy nghĩ độc lập. Tuy nhiên, không phải mọi học sinh đều được học cách này một cách đầy đủ, đặc biệt là trong môi trường học chính quy.

1. Dạy con tư duy phản biện như thế nào?

Dạy con kỹ năng tư duy phản biện – điều mà sẽ rất có ích cho sự phát triển của trẻ sau này. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những bài học tranh luận mang tính logic và lý luận rất hiệu quả đối với sự phát triển tư duy của trẻ, thực sự cải thiện đáng kể IQ của trẻ. Nhưng không phải đứa trẻ nào cũng học được những bài học như vậy, ngay cả ở trường học.

Học sinh có thể phát triển các nguyên tắc tư duy logic thông qua học môn Toán hoặc Khoa học. Nếu các em được yêu cầu phải thường xuyên trình bày các bài giải toán và khoa học của mình dưới dạng thuyết trình cách lập luận hoặc viết dưới dạng bài tiểu luận thì những phương pháp này sẽ rất hữu ích.

Các thí nghiệm giáo dục ở Mỹ cho thấy trẻ càng phát triển tốt tư duy phản biện và tư duy logic nếu các em bắt buộc phải trình bày vấn đề cho người khác nghe hoặc đọc. Hầu hết chúng ta, những người lớn tuổi, sau nhiều trải nghiệm đều nhận ra rằng việc viết ra các lập luận sẽ luôn giúp ta làm rõ ý tưởng của mình hơn.

Và quan trọng hơn cả là viết có thể làm cho chúng ta nhận thức được những khoảng trống trong sự hiểu biết của mình. Buộc chúng ta phải để ý những khoảng trống trong cách giải thích, những thông tin thiếu sót, lỗ hổng logic. Về nguyên tắc, viết khuyến khích sinh viên xây dựng cách lập luận tốt hơn.

Nhưng không rõ có bao nhiêu đứa trẻ cải thiện kỹ năng tư duy phản biện thông qua bài viết? Dựa trên các nghiên cứu của các nhà khoa học giáo dục Mỹ, viết một mình là phương pháp không có nhiều hiệu quả.

Có lẽ vì học sinh thiếu quan điểm phản biện trong công việc của chính họ.

Yêu cầu học sinh tranh luận về một vấn đề và họ có thể khá tốt trong việc đặt tên cho một vài lý do để hỗ trợ cho lập luận của mình. Nhưng học sinh hiếm khi xem xét các khía cạnh khác, thường đưa ra những bằng chứng không xác đáng, hoặc không nhìn nhận đúng giá trị tích cực của quan điểm đối lập.

Đây là những điểm được đưa ra bởi các nhà nghiên cứu Deanna Khun va Amanda Powell. Họ cho rằng học sinh, sinh viên cần ai đó để tranh luận. Các em cần một nhà “phê bình” cho bản thân họ.

Không phải những trao đổi ngớ ngẩn, cẩu thả, để tình cảm chi phối khi tranh luận trên TV và Internet. Thật sự phải tuân thủ những nguyên tắc: Lập luận có kỷ luật, logic, phản ứng nhanh và đưa ra những bằng chứng với người khác.

Chúng ta có nên dạy trẻ nghệ thuật tranh biện không? Như Kuhn và Powell đã chỉ ra, tham gia tranh luận buộc trẻ phải xem xét, phân tích dựa trên cả quan điểm đối lập chứ không phải chỉ của riêng mình. Nó khuyến khích trẻ dự đoán sự phản đối và chuẩn bị những lập luận của mình để trả lời phản biện, đặc biệt là sự cân nhắc các bằng chứng từ hai mặt đối lập này.

Vì vậy, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm một chương trình tranh luận kéo dài 3 năm về nhóm học sinh trung học Mỹ thuộc tầng lớp thu nhập thấp.

2. Các dạy con tư duy phản biện hiệu quả

Những đứa trẻ bắt đầu chương trình học khi chúng học lớp 6. Bốn mươi tám đứa trẻ được chỉ định vào một lớp triết học để tạo ra cuộc tranh luận. Một nhóm khác là nhóm được kiểm soát gồm 28 đứa trẻ được chỉ định tham dự một khóa học tương tự có thảo luận do giáo viên hướng dẫn và viết bài luận, nhưng không có bất kì đào tạo hay thực hành nào trong tranh luận.

Khi bắt đầu nghiên cứu, những đứa trẻ này được kiểm tra khả năng suy luận về một vấn đề gây tranh cãi. Sau đó khóa học bắt đầu: Hai bài học mỗi tuần, mỗi bài kéo dài 50 phút.

Vậy, trẻ đã làm những gì trong lớp

Đối với những đứa trẻ trong khóa học dựa trên sự tranh luận, các bài học được tổ chức xoay quanh bốn chủ đề gây tranh cãi. Mỗi chủ đề mất khoảng 13 tuần để hoàn thành.

Giáo viên sẽ bắt đầu mỗi học kỳ 13 tuần bằng cách trình bày một cuộc tranh cãi như “Cái chết êm ái” và yêu cầu trẻ em đứng về phía họ. Sau đó, các nhóm làm việc theo nhóm để chuẩn bị cho phần tranh luận.

Các thành viên trong nhóm sẽ thay phiên nhau để xây dựng lập luận hỗ trợ quan điểm của mình. Họ sẽ đưa ra lý do và đánh giá, cố gắng phán đoán những gì phe đối lập sẽ tranh luận và chuẩn bị phản bác. Sau đó, họ sẽ diễn tập lại các cặp đôi với các thành viên khác trong nhóm, tổ chức các cuộc tranh luận giả trên máy tính, thông qua tin nhắn tự động.

Tại sao lại là máy tính? Các nhà nghiên cứu cho hay thanh thiếu niên rất quen thuộc với việc nhắn tin và các hộp thư thoại được đánh máy. Kuhn và Powell cho biết rằng một cuộc đối thoại bằng văn bản sẽ giúp các nhà nghiên cứu thu thập cách lập luận của các học sinh dễ dàng hơn và mặt khác cũng khuyến khích học sinh thể hiện tư duy tốt hơn.

Cuộc tranh luận được dẫn dắt bởi 2 người đại diện được chọn từ mỗi đội, có thể trao đổi với các đồng đội của họ để được giúp đỡ. Giống như cuộc thi chạy giả lập, cuộc tranh luận diễn ra trên máy tính.

Những gì trẻ học được

Vào cuối mỗi năm học, trẻ em được kiểm tra khả năng suy luận của mình. Điểm số của họ được so sánh với điểm số của nhóm kiểm soát – những đứa trẻ đã dành cả năm để thảo luận và viết về các vấn đề tranh cãi tương tự, nhưng không có bất kỳ thực hành tranh biện nào.

Khi được yêu cầu viết bài luận về một cuộc tranh cãi mới, những đứa trẻ thuộc nhóm học bằng tranh biện đã thể hiện sự tinh tế hơn trong bài viết luận với những trải nghiệm tranh luận của mình.

Các học sinh được đào tạo tranh luận đã đưa ra các lập luận dựa trên cả 2 quan điểm – tức là các lập luận được đề cập đến cả những quan điểm đối lập. Vào cuối năm thứ ba, các học sinh trong nhóm tranh luận đã đi xa hơn: Họ đã gủi bài tiểu luận thảo luận về lợi ích và cái giá phải trả đối với cả 2 mặt quan điểm.

Kuhn và Powell gọi đây là một quan điểm tích hợp và ít thấy ở những đứa trẻ trong nhóm kiểm soát. Những đứa trẻ tranh luận cũng tìm cách đưa ra quan điểm chính mình theo một cách khác. Họ có vẻ tốt hơn trong việc tìm ra dữ liệu mới nào sẽ giúp giải quyết tranh cãi.

Các nhà nghiên cứu học thêm học sinh các câu hỏi để tìm thêm bằng chứng như: “Có câu hỏi nào mà bạn muốn có câu trả lời mà giúp các bạn đưa ra và củng cố những lập luận của mình không?”

Những đứa trẻ được đào tạo tranh luận đưa ra nhiều câu hỏi như vậy. Ngoài ra, các câu hỏi của họ thích hợp để hình thành phán đoán chung về vấn đề này.

Không sửa chữa nhanh

Chương trình tranh luận được phát triển bởi Kuhn và Powell được xem là thành công. Tuy nhiên, không thể thay đổi quá nhanh được. Vì muốn có cách làm đúng thì phải sửa từng chi tiết đúng. Ví dụ:

• Trẻ em không bắt đầu chương trình với hiểu biết về tầm quan trọng của bằng chứng, chúng phải được dạy.

Vào cuối năm thứ nhất, các giáo viên bắt đầu hướng học sinh tới những câu hỏi phù hợp với các cuộc tranh luận. Những câu hỏi như “Có tính nhân văn không trong việc sử dụng động vật làm thí nghiệm?” hay “Nghiên cứu trên động vật đã đưa ra những phương pháp chữa bệnh nào?”. Trong những năm sau đó, học sinh được khuyến khích tạo ra và đưa ra những câu hỏi của riêng mình. Dần dần những đứa trẻ bắt đầu cảm thấy tầm quan trọng của việc trả lời những câu hỏi này. Tuy nhiên mất rất nhiều thời gian để thực hành.

• Giáo viên sẽ đưa ra những nhận xét về điểm mạnh và điểm yếu trong lập luận của học sinh một cách thẳng thắn.

Mỗi cuối học kì, giáo viên xem bảng điểm của cuộc tranh luận và sơ đồ tóm tắt những ghi chú những gì hiệu quả hoặc không hiệu quả về bài thuyết trình của mỗi đội. Thưởng điểm cho những đội lập luận tốt và ngược lại, cũng như việc đưa ra những giả định không đúng và không liên quan. Điểm được tính và đội chiến thắng được công bố.

Điều này đáng để đầu tư?

Kuhn và Powell đã tạo ra được chương trình tối ưu hay chưa? Có lẽ là KHÔNG.

Đây chỉ là nghiên cứu đầu tiên được công bố. Sẽ còn có những nghiên cứu tiếp theo để tìm ra phần nào của chương trình hiệu quả hơn phần nào. Nhưng Kuhn và Powell đã thực hiện môt bước quan trọng nhất. Tức là họ đã thực hiện được một nghiên cứu thuyết phục về việc dạy học bằng tranh biện.

Thảo luận trên lớp không chính thức dường như không phải là một cách hiệu quả để thúc đẩy các kỹ năng tư duy phản biện. Và tôi cho rằng các bài học tranh luận có thể giúp thu hẹp khoảng cách giữa các học sinh có địa vị kinh tế, xã hội khác nhau.

Trong nhiều gia đình trung lưu, cha me cố gắng uốn nắn con trẻ bằng cách đưa ra những tranh luận với con cái họ. Khuyến khích sự cho và nhận. Họ giải thích lý do các nguyên tắc và khuyến khích trẻ đàm phán với điều kiện miễn là chúng có thể đưa ra những lý lẽ thuyết phục. Tôi nhớ một câu châm ngôn của nhà nhân chủng học rằng “Giới trí thức Mỹ đào tạo cho con cái họ nói chuyện như một luật sư”.

Có lẽ con cái của những nhà tư tưởng sẽ thu lợi từ những bài học trong cuộc tranh luận. Vì vậy, tôi có xu hướng nghĩ rằng thêm tranh luận vào chương trình giảng dạy là một sự đầu tư cho toàn xã hội. Chúng ta có thể đang đặt nền tảng cho một nền văn hóa tốt hơn, với những người có hiểu biết tốt hơn, những bồi thẩm đoàn hợp lý hơn và công dân được đánh giá cao về Khoa học – kỹ thuật.

Xem thêm: Tranh biện là gì? Tại sao phải học kỹ năng tranh biện?

Thông tin liên hệ

Trụ sở chính: Smartcom English – Tầng 4 nhà 29T2, đường Hoàng Đạo Thúy, khu đô thị Trung Hòa Nhân Chính, quận Cầu Giấy, Hà Nội.

Trung tâm Anh ngữ Smartcom: Tòa nhà Smartcom, số 117, phố Hoàng Cầu, quận Đống Đa, Hà Nội.

Website: https://smartcom.vn

Điện thoại: (+84) 024.22427799

Zalo: 0865835099

Email: mail@smartcom.vn

Facebook: https://facebook.com/smartcom.vn

Youtube: https://youtube.com/c/smartcomvn

Dịch bởi: Smartcom English

Gắn bó với Việt Nam gần 20 năm, Johnson William – một người Mỹ ở bang Ohio – khiến nhiều người ngạc nhiên khi nói tiếng Việt trôi chảy, hiểu tường tận văn hóa bản địa và yêu thích cả món ăn vỉa hè lẫn văn học cổ. Với anh, tiếng Việt là một hành trình đầy thử thách nhưng cũng vô cùng thú vị. Qua câu chuyện của Johnson, ta thấy rõ sức hấp dẫn đặc biệt của ngôn ngữ và bản sắc Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế. Hãy cùng Smartcom tìm hiểu hành trình học tiếng Việt đầy thú vị của Johnson William nhé!

1. Câu chuyện của Johnson

Tôi tình cờ quen một anh bạn Mỹ, người Mỹ chính cống, mắt xanh mũi lõ, tên Johnson William, quê ở bang Ohio, nhưng Johnson đã gần 20 năm sinh sống ở Việt Nam, nghiên cứu về dân tộc học Ðông Nam Á, nói tiếng Việt thông thạo, phát âm theo giọng Hà Nội khá rõ, hắn học tiếng ở Ðại học Ngoại ngữ Hà Nội rồi làm Master of Art (thạc sĩ văn chương) về văn hóa xã hội Việt Nam ở trường đại học Khoa học Xã hội Nhân Văn, rành lịch sử Việt Nam, thuộc nhiều câu thơ lục bát trong truyện Kiều của thi hào Nguyễn Du, Lục Vân Tiên của cụ Ðồ Chiểu. Johnson ăn mặc xuyền xoàng, cái đầu rối bù, chân mang một đôi giày bata cũ mèm, lưng quảy một ba lô lếch thếch, sẵn sàng ăn uống nhồm nhoàm ngoài vỉa hè.

Johnson có thể quanh năm suốt tháng ăn cơm với chuối thay cho bánh mì và phomát, xịt nước tương vào bát rồi cứ thế mà khua đũa lùa cơm vào miệng. Ðối với Johnson, thịt rùa, rắn, ếch, nhái, chuột đồng,… hắn xơi ngon lành. Bún riêu là món khoái khẩu của Johnson. Hắn còn biết thèm trứng vịt lộn ăn với rau răm chấm muối tiêu chanh.

Ai có mời đi chén thịt cầy với mắm tôm, Johnson chẳng ngần ngại mà còn biết vỗ đùi đánh cái đét khen rượu cuốc lủi mà nhắm với thịt chó thì ngon “thần sầu quỉ khóc”!!! Chẳng biết Johnson khéo tán tỉnh thế nào (hoặc bị tán) mà vớ được một cô bé Hà Thành tóc tém, sinh viên ngành văn chương hẳn hoi. Ngày cưới, Johnson vận áo dài khăn đống, dâng trầu cau và quì lạy bàn thờ tổ tiên nhà gái thành thạo làm đám thanh niên, thiếu nữ, cả lũ con nít và mấy ông cụ ông, cụ bà trong làng suýt xoa, kinh ngạc, xúm đen xúm đỏ coi muốn sập nhà.

Chúng tôi gặp nhau trên chuyến xe lửa từ Nha Trang ra Huế. Tôi về thăm quê, còn Johnson thì sau mấy tháng nghiên cứu phong tục Tây Nguyên xuống Nha Trang rồi tiếp đi dự festival Huế. Ðường dài, tàu chạy xóc, chung quanh ồn ào, lao nhao chẳng ai ngủ được. Johnson rủ tôi xuống toa ăn uống, gọi mỗi người một ly cà phê đen, một bình trà nóng rồi trao đổi đủ thứ chuyện trên đời. Tôi cũng khá thán phục sự hiểu biết và thành thạo văn hóa Việt Nam của Johnson khi nghe hắn thỉnh thoảng chêm vào câu chuyện mấy câu ca dao, thành ngữ tiếng Việt. Thật thú vị khi nói chuyện với một người Mỹ bằng tiếng Việt về đề tài ngôn ngữ Việt Nam (dễ chịu hơn nhiều khi nói chuyện với một người Mỹ bằng… tiếng Anh).

2. Tại sao có tiêu đề “Tiếng anh khó, tiếng Việt còn khó hơn!”

Vậy mà Johnson vẫn lắc đầu than:

– Tiếng Việt của mấy ông rắc rối quá! Tôi học gần 20 năm mà vẫn còn lúng túng, nhiều lúc viết sai, nói sai lung tung cả lên. Này nhé, từ xưng hô, ăn uống, giao tiếp… thật lắm từ khác nhau chẳng đơn giản như tiếng Mỹ của tớ, chỉ một từ you là để nói với tất cả người đối thoại, tiếng Việt thì phân biệt ông, bà, anh, chị, em, con, cháu, ngài, mày, thầy, thằng,… rành mạch. Tiếng Mỹ thì dùng một chữ black để chỉ tất cả những vật gì, con gì có màu đen trong khi đó tiếng Việt thì khác, ngựa đen thì gọi là ngựa ô, chó đen thì kêu là chó mực, mèo đen thì gọi là mèo mun, gà đen thì là gà quạ, tóc đen thì hóa thành tóc nhung hoặc tóc huyền…

Tôi cười cười:

– Thì tiếng Mỹ của ông nhiều lúc cũng rắc rối kia mà. Này nhé, người Việt nói: “Hôm qua, tôi đi mua sắm” thì người Mỹ lại nói “Yesterday, I went shopping”. Tiếng Anh, đi là go, nhưng đã đi (quá khứ) thì phải viết là went. Bản thân chữ hôm qua (yesterday) đã là quá khứ rồi thì ai cũng biết mà gì cần phải đổi go thành went chi cho rối mấy người học tiếng Anh? Nội chuyện học thuộc lòng mấy trăm động từ bất qui tắt của mấy ông cũng đủ làm nhiều người trên thế giới phải thi rớt lên rớt xuống. Người Việt nói hai con chó mà chẳng cần thêm s hoặc es thành hai con chó “sờ” (two dogs) như tiếng Mỹ. Một đứa con nít thì nói là one child là được rồi, vậy mà thêm một đứa nữa thì bắt đầu rối, chẳng phải là two childs mà thành two children. Một con ngỗng là one goose, hai con ngỗng thì thành two geese. Vậy mà viết một con cừu là one sheep nhưng hai con cừu thì cũng là two sheep, chẳng chịu đổi gì cả ?!.

Johnson không chịu thua:

– Văn phạm của tiếng Việt các ông cũng rắc rối bỏ xừ! Xem nè, thắng và thua là hai chữ trái nghĩa chứ gì? Thua và bại là hai chữ đồng nghĩa, đúng không? Vậy mà, hai câu nói: “Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán” đồng nghĩa với câu “Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán”? Không thể viết là “Ngô Quyền đánh thua quân Nam Hán …!!!” Phải không nào? Rồi còn, “áo ấm” tương đương với “áo rét”, “nín thinh” giống như “làm thinh” trong khi ấm và lạnh trái nghĩa nhau, nín và làm cũng là những động từ đối nhau. Còn nữa, mấy ông dùng tiếng Hán như Quốc gia rồi đổi thành tiếng Nôm ra Nhà nước, Trực thăng (có thể không cần chữ máy bay phía trước) thành Máy bay Lên thẳng (phải có chữ máy bay phía trước), Thủy quân lục chiến thì đổi là Lính thủy đánh bộ, sao không gọi luôn là lính nước đánh đất? Lễ động thổ thì không thể sửa lại là Lễ động đất mặc dầu là thổ là đất?

Tôi tiếp tục “ăn miếng trả miếng”:

– Tiếng Mỹ cũng đâu có tránh khỏi. See và look cũng đều là động từ để cùng chỉ hành động xem, nhìn, ngắm, dòm nhưng oversee (quan sát, trông nom) lại ngược nghĩa overlook (bỏ sót, không nhìn thấy). Wise man là người thông thái, uyên bác, vậy mà thay chữ man (đàn ông) thành woman (đàn bà) thì chữ wise woman thành bà phù thủy, bà đỡ, bà lang, bà thầy bói, bà đồng bóng! Rồi chữ man và guy (anh chàng, gã) gần gần như nhau thì chữ wise guy thành một kẻ hợm hĩnh, khoác lác. Sao lại “park on driveways” (đậu xe trên đường nội bộ) nhưng “drive on parkways” (lái xe trên xa lộ)?

Johnson ôm bụng cười:

– Tên món ăn Việt Nam cũng lạ, miền Nam có bánh da lợn, tưởng làm bằng thịt lợn nhưng thực chất là bằng bột, có lẽ giống như các lớp da lợn, nhưng sao không gọi là bánh da heo theo từ miền Nam mà gọi theo chữ lợn miền Bắc? Bánh bò cũng chẳng có miếng thịt bò nào. Bánh tiêu thì không rắc tiêu mà lại rắc mè. Gọi rau má mà chẳng liên quan đến má hay mẹ gì cả. Bánh tét mà gói thật chặt, chẳng thể nào tét được. Bánh dày thì lại mỏng hơn bánh chưng. Bánh chưng thì phải nấu thật lâu mới chín chứ không phải dùng cách chưng hơi hay chưng hấp. Nước lèo trong nồi hủ tiếu thì chẳng phải theo kiểu nước Lào (hay Lèo). Quả sầu riêng thì ăn vào chẳng thấy sầu riêng hay sầu chung chi cả. Bưởi Năm roi rất tuyệt nhưng sao đúng là năm roi? Quả vú sữa, cây dái ngựa thì thật là tượng hình. Hi hi… Ngôn từ bây giờ cũng thế, cò đất, cò nhà… thì chẳng dính dáng gì đến “con cò, cò bay lả, lả bay la…” cả.

Tôi cũng chẳng vừa:

– Thế cái món hot dog của mấy ông có liên quan gì đến con chó không? Món bánh mì kẹp thịt bò băm Hamburger của Mc Donald thì đâu có thịt heo (ham). Quả dứa “pineapple” thì chẳng có gì liên quan đến pine (cây thông) và apple (trái táo) cả? Vào phòng thí nghiệm sinh học, ông giáo sư bảo bắt một con “Guinea pig”, nghe qua tưởng đâu là con heo xứ Guinea (ở Tây Phi Châu, giáp với Senegal, Mali, Liberia, Sierra Leone và biển Bắc Ðại Tây dương) nhưng ngờ đâu là một giống chuột tên là Guinea (ở Guinea không có giống chuột này!).

Ðáng lý chữ football (bóng đá) thì phải viết là legball chứ, bởi vì người ta đá banh bằng cả cái chân (leg) chứ đâu chỉ cái ống chân foot từ dưới đầu gối đến trên bàn chân? Mới đây, khi dân Pháp không chịu ủng hộ Mỹ thế là mấy dân biểu Mỹ giận đòi đổi tên món khoai tây chiên French fries bằng chữ American fries thì mấy ông Tây lại ôm bụng cười chế giễu rằng món French fries không phải xuất xứ từ Pháp mà từ… Mỹ và là món ăn của dân Mỹ. Có lẽ mấy ông Mỹ tiền bối xưa, khi làm món này đặt tên là khoai tây Pháp cho nó có vẻ… ngoại cho sang, giống như bây giờ một số quán ăn Việt Nam có thực đơn lẩu Thái, bún Singapore, bánh bao Mã lai, cá chiên viên Singapore, hủ tiếu Nam Vang,… mặc dầu nguyên liệu và cách nấu gần như 100% của Việt Nam???

Johnson gật gù:

– Ừ, cũng đúng. Nhưng lúc đầu học tiếng Việt, tôi thấy khó quá, đã lấy 24 chữ cái A, B, C của vần La tinh rồi mà bày ra thêm a, â, ă, u, ư, ơ, d, đ, … nữa. Lại thêm kèm 5 dấu sắc (‘), huyền (`), hỏi (?), ngã (~), nặng (.) và không dấu ( ) nữa là sáu thanh điệu tất cả. Như le, lé, lè, lẹ, lẻ, lẽ, mỗi chữ mang một nghĩa khác nhau. Rồi phải học cách bỏ dấu ở đâu trong từ cho chính xác nữa chứ. Hòa hay là hoà (để dấu huyền trên chữ cái nào?). Li hay là ly? Có câu thơ về dấu này cũng hay:

“Chị Huyền mang nặng ngã đau,

Sao không sắc thuốc, hỏi sao cho lành ?!”

Trong ngôn ngữ Việt Nam, tôi thấy nhiều chữ ghép với chữ ăn mặc dầu nó chẳng ăn nhập đến chuyện bỏ thực phẩm vào miệng, nhai và nuốt xuống gì cả. Nói ăn nhậu, ăn tiệc, ăn mùng, ăn cưới, ăn giỗ,… thì có lý nhưng sao lại ăn nằm, ăn tiền, ăn lương, ăn cắp, ăn mày, ăn chặn, ăn quỵt, ăn diện, ăn đòn, ăn năn, ăn hiếp, ăn khách, ăn ảnh,…

Tôi bật cười chặn ngang khi Johnson tiếp tục ghép chữ với từ ăn:

– Thì như tiếng Mỹ của ông vậy thôi. Chữ to get thật khó dịch gì ra hồn cả. Tôi cũng có nghĩ là khi mình chưa tìm ra động từ nào thích hợp thì dùng tạm luôn chữ to get! Trong phim khi cảnh sát bắt được tên tội phạm thì tuyên bố “We got him!”, sao không dùng động từ to catch, to caught, to force, to find, to capture, to pick up, …cho rõ nghĩa? Rồi động từ to get đi kèm các giới từ in, into, on, out, up, at… thành một loạt động từ mới. Các động từ to take, to put, to be… cũng vậy.

Johnson chuyển qua phần khác:

– Chuyện mạo từ tiếng Việt cũng làm rắc rối người nước ngoài. Người Việt nói cái bàn, cái nhà, cái gường, cái nón… nhưng không thể nói cái chó, cái mèo mà phải là con chó, con mèo, con người… Ðồ vật là cái, động vật là con. Bây giờ nhiều cô cậu thanh niên Hà Nội thay vì nói cái xe Honda Dream thì lại dùng từ con Ðờ-rim, rồi tiếp là con Su (Suzuki), con a còng (@), con Mẹc (Mercedes)…

Mà này nhé, hôm vợ chồng tôi ra Hồ Gươm dạo chơi, tôi khen: “Con hồ này đẹp quá!”. Vợ tôi “chỉnh” liền: “Không, anh phải nói là cái hồ này đẹp quá!”. Vậy mà đi ngang sông Tô Lịch thấy nước đen ngòm, tôi nói: “Cái sông này bẩn quá!” thì vợ tôi “sửa” ngay: “Bậy, anh phải nói là con sông này bẩn quá chứ không nói là cái sông!”. Tôi la lên: “Ồ, sao lại thế, khi là cái, khi là con, làm sao phân biệt?”. Vợ tôi ôn tồn giải thích: “Cái gì động dậy, nhúc nhích thì gọi là con, như con sông có nước chảy, còn cái gì nằm im như cái hồ nuớc tĩnh mịch thì phải là cái hồ. Con chó, con mèo nó chạy được nên phải là con. Cái nhà, cái bàn, cái cột đèn đâu có di chuyển được nên phải là cái. Rõ chửa?”. Tôi thắc mắc luôn là con dao có động đậy đâu?

Cuối cùng Johnson kết luận: thực ra tiếng Việt của anh còn khó hơn tiếng Anh của tôi rất nhiều. Tôi xin quay lại câu chuyện về màu sắc ban đầu: Ðã là màu đen rồi mà người Việt còn nhấn mạnh thêm mức độ đen như đen thủi, đen thui, rồi đen tuyền, đen thắm, tím đen, đen ngắt, đen bóng, đen sì, đen đủi, đen óng, đen thùi lùi, đen kịt, đen thui thủi…

Còn để chỉ màu ít đen hơn thì người Việt dùng chữ đen hai lần: đen đen. Mà nói thật với ông, tôi ở Việt Nam lâu như thế nhưng cũng không thể hiểu hết tiếng Việt các ông và người các ông nói gì. Ví dụ các ông đố nhau: “vừa bằng cổ tay, nằm ngay giữa háng, đủ ngày đủ tháng, nó mọc lông ra” làm cho tôi đỏ cả mặt, ai dè đó là nói về cái bắp ngô. Rồi còn một đống các từ láy nữa, và chưa kể các ông các bà nhấn vào từ này thì nghĩa thế này, nhấn thế khác thì nghĩa thế khác, chưa kể một số người còn nói ngược từ lại theo kiểu: “một đống chuột chù hỏi có bao nhiêu con?” nữa.

Lúc này tôi bỗng ngẩn người ra. Ừ nhỉ, tiếng Việt của mình khó thật, khó hơn tiếng Anh nhiều lần, vì từ vựng của mình quá nhiều, còn chưa kể thái độ của người nói với từ vựng đó nữa…

Xem thêm: Bí quyết học giỏi hơn với phương pháp học tập hiệu quả

Thông tin liên hệ

Trụ sở chính: Tầng 4 Nhà 29T2 Lô đất N05, Đường Hoàng Đạo Thúy, Phường Yên Hòa, Thành phố Hà Nội, Việt Nam

Website: https://smartcom.vn

Điện thoại: (+84) 024.22427799

Zalo: 0865835099

Email: mail@smartcom.vn

Facebook: https://facebook.com/smartcom.vn

Youtube: https://youtube.com/c/smartcomvn

Smartcom English

(sưu tầm)